Ứng dụng công nghệ cao là xu hướng tất yếu của nông nghiệp Việt Nam

Nông nghiệp thời kỳ 4.0 (NN 4.0) sẽ thay đổi phương thức quản lý trang trại, doanh nghiệp, hộ gia đình. Từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ đều có thể ứng dụng kỹ thuật số, nhờ đó sẽ giảm công lao động trực tiếp, tiết kiệm vật tư đầu vào, hạ giá thành sản phẩm và đảm bảo an toàn thực phẩm.

GS.TS. Nguyễn Quang Thạch, Viện trưởng Viện Sinh học nông nghiệp, Đại học Nguyễn Tất Thành đã nhận xét như vậy tại Diễn đàn “Ứng dụng, chuyển giao công nghệ mới trong nông nghiệp" diễn ra chiều 4/10 tại Cần Thơ. Diễn đàn do Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) phối hợp với UBND TP. Cần Thơ và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức. Đây là hoạt động nằm trong khuôn khổ sự kiện Trình diễn, kết nối cung cầu công nghệ quốc tế và Hội nghị về hoạt động của các Trung tâm ứng dụng tiến bộ KH&CN năm 2018.

Tham dự Diễn đàn có Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Quốc Doanh, Phó Chủ tịch UBND TP. Cần Thơ Trương Quang Hoài Nam, Phó Cục trưởng Cục Ứng dụng và Phát triển công nghệ Trần Thị Hồng Lan, đại diện các Bộ, Ban, ngành cùng đại biểu đến từ các viện nghiên cứu, trường đại học và các doanh nghiệp trên cả nước.

Toàn cảnh Diễn đàn

Tạo môi trường pháp lý thuận lợi

Trong giai đoạn vừa qua, Việt Nam đã ghi nhận một số tiến bộ vượt bậc trong lĩnh vực nông nghiệp. Đây là lĩnh vực thường duy trì được tốc độ tăng trưởng cao và ổn định trong dài hạn, đóng góp quan trọng vào GDP cả nước. Quá trình phát triển nông nghiệp cũng là một minh chứng tiêu biểu cho thấy tác động và hiệu quả của công nghệ.

Nhìn lại chặng đường 10 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 7 khóa X về nông nghiệp, nông dân và nông thôn, KH&CN đã có bước phát triển mới làm tăng sản lượng và đóng góp trên 30% giá trị gia tăng của sản xuất nông nghiệp, các mô hình ứng dụng công nghệ cao trong trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản đã giúp tăng hiệu quả kinh tế từ 10-30%. Điều này góp phần thay đổi tập quán canh tác và nâng cao năng suất, hiệu quả kinh tế nông nghiệp.

Nhận thức về vai trò quan trọng của lĩnh vực nông nghiệp, thời gian qua, Bộ KH&CN đã chủ động và tích cực phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và các cơ quan có liên quan trong việc thể chế hóa các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về phát triển KH&CN, tháo gỡ nhiều vướng mắc nhằm tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho hoạt động nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng và đổi mới công nghệ trong lĩnh vực nông nghiệp, như: Chương trình KH&CN phục vụ xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2011-2015 và giai đoạn 2016-2020; Chương trình phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao thuộc Chương trình quốc gia phát triển công nghệ cao đến năm 2020; Chương trình Đổi mới công nghệ quốc gia. Gần đây là Đề án Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025 (Đề án 844) được ban hành từ năm 2016 nhưng đã tạo ra làn sóng khởi nghiệp mạnh mẽ, đặc biệt là các startup trẻ tuổi trong lĩnh vực nông nghiệp,...

Mặc dù đã có nhiều thành quả đáng ghi nhận, ngành nông nghiệp Việt Nam đang phải đối mặt với một số thách thức, đó là sự hạn chế trong khả năng tích tụ đất đai gây trở ngại cho ứng dụng công nghệ và đầu tư dài hạn, đầu tư cho KH&CN trong nông nghiệp từ các doanh nghiệp lớn chưa nhiều. Thêm vào đó là tình trạng thiếu nhân lực trình độ cao và cơ sở vật chất phục vụ nghiên cứu còn lạc hậu, không đồng bộ; mô hình tăng trưởng hiện nay tập trung về lượng hơn là về chất.

Trước tình hình đó, các nhà quản lý, chuyên gia và doanh nghiệp đã bàn về giải pháp, đặc biệt là giải pháp về công nghệ. Đánh giá về thực trạng chuyển giao KH&CN trong nông nghiệp, PGS.TS. Lê Quốc Thanh - Phó Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam đã nhìn nhận rằng, mạng lưới hoạt động chuyển giao KH&CN đều được hình thành từ các đơn vị thành viên của Viện. Các kết quả nghiên cứu được chia sẻ giúp hoạt động chuyển giao khá nhanh. Viện đã phối hợp với doanh nghiệp trong hoạt động chuyển giao, như chuyển giao giống lúa OM5451 cho Tập đoàn Lộc trời, nhờ đó, lúa OM5451 đã phát triển trên diện tích rộng lớn của Đồng bằng sông Cửu Long. Nguồn kinh phí phục vụ cho nghiên cứu được cải thiện thông qua các dự án sản xuất thử nghiệm, nhiệm vụ khuyến nông, Chương trình Nông thôn mới, Chương trình Nông thôn miền núi. Cơ chế tự chủ đã bắt đầu hình thành tại một số đơn vị thành viên, tạo đà cho việc liên doanh, liên kết trong lĩnh vực chuyển giao KH&CN.

Ông Lê Quốc Thanh cũng thẳng thắn nhìn nhận một số tồn tại ở Viện như nguồn nhân lực chưa được đào tạo bài bản, chưa chuyên nghiệp, thiếu về chuyên môn và trình độ ngoại ngữ. Sự liên kết giữa nghiên cứu và doanh nghiệp còn lỏng lẻo, chưa có chiều sâu. Nhà nước đã quan tâm đầu tư kinh phí cho phát triển nông nghiệp, song đối với các mô hình quy mô lớn, công nghệ cao, nguồn kinh phí vẫn chưa đáp ứng được… Nhiều kết quả nghiên cứu còn là sản phẩm trung gian, cần tiếp tục dành thêm nguồn lực để hoàn thiện trước khi chuyển giao.

Đưa ra giải pháp cho vấn đề này, ông Lê Quốc Thanh cho rằng cần phải tăng cường đào tạo cán bộ chuyển giao theo hướng chuyên nghiệp phù hợp hơn với nhu cầu của thị trường. Đối với nguồn nhân lực, cần đầu tư, hỗ trợ, đặc biệt đối với các dự án sản xuất thử nghiệm (hoàn thiện quy trình), dự án khuyến nông (phát triển sản phẩm), dự án đầu tư (phát triển công nghệ). Đặc biệt, chúng ta cần có chính sách khuyến khích các doanh nghiệp tham gia vào hoạt động chuyển giao, khuyến khích xây dựng các mô hình để tiếp nhận tiến bộ KH&CN với quy mô lớn theo chuỗi giá trị, tăng cường tính tự chủ cho các đơn vị chuyển giao.

Nông nghiệp 4.0: Xu hướng tất yếu

Nói về hoạt động nghiên cứu, ứng dụng nông nghiệp công nghệ cao thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0, GS.TS. Nguyễn Quang Thạch cho biết, nông nghiệp thời kỳ 4.0 (NN 4.0) sẽ thay đổi phương thức quản lý trang trại, doanh nghiệp, hộ gia đình. Từ sản xuất, chế biến, tiêu thụ đến tiêu dùng đều có thể ứng dụng kỹ thuật số như thiết bị định vị toàn cầu (GPS), điều tiết lượng vật tư, nước tưới theo nhu cầu, giám sát năng suất, v.v...

“NN 4.0 sẽ không những hỗ trợ quản lý vĩ mô mà còn lưu trữ dữ liệu vi mô (từng cá thể) trên mạng internet và chia sẽ nguồn dữ liệu cho nhiều người cùng sử dụng, thông qua các thiết bị kết nối với internet. NN 4.0 hỗ trợ công khai, minh bạch hóa quá trình sản xuất - chế biến - tiêu thụ, truy xuất nguồn gốc, công khai quy trình công nghệ áp dụng, tiêu chuẩn chất lượng đạt được đến mức độ nào, thông qua điện thoại thông minh kết nối với các thiết bị IoT. NN 4.0 trợ giúp dự tính, dự báo các rủi ro thiên tai (sạt lở đất), nạn chặt phá rừng, bảo tồn động vật quý hiếm.

GS. Thạch cũng khẳng định, phát triển trồng trọt ứng dụng công nghệ cao là xu hướng tất yếu của nông nghiệp Việt Nam. Ông cho rằng cần sớm ứng dụng các kỹ thuật tiên tiến của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 trong sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao. Điều này sẽ góp phần tăng hiệu quả của chuỗi sản xuất và thương mại hóa sản phẩm.

Tuy nhiên, theo GS. Thạch, chúng ta cần chọn lựa các công nghệ sao cho thiết thực và hiệu quả. Việc lựa chọn công nghệ ứng dụng phụ thuộc vào điều kiện cụ thể của từng vùng, từng hộ sản xuất. Yếu tố quyết định thành công của nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, đặc biệt trong thời kỳ 4.0 là đầu ra của sản phẩm.

Về giải pháp đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong nông nghiệp, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Quốc Doanh cho rằng, phải đẩy mạnh thị trường KH&CN nhằm tạo động lực cho người tiếp nhận và chuyển giao công nghệ, cùng với đó là tiếp tục hoàn thiện thể chế chính sách trong chuyển giao công nghệ bởi chính sách thực chất sẽ giúp chuyển giao công nghệ hiệu quả và dễ dàng hơn.

Diễn đàn đã tạo cơ hội cho các nhà quản lý, lãnh đạo các bộ, ngành, các chuyên gia và doanh nghiệp gặp gỡ, trao đổi về các giải pháp nhằm thúc đẩy hoạt động nghiên cứu phát triển, chuyển giao và ứng dụng công nghệ, đáp ứng yêu cầu phát triển của ngành nông nghiệp Việt Nam trong thời gian tới. Đây cũng là dịp để các doanh nghiệp tìm hiểu, tiếp nhận tiến bộ kỹ thuật, công nghệ mới ở trong nước và trên thế giới./.

Nguồn: Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển truyền thông KH&CN